دولت عثمانی در حرمینبعد از علویان دولت عثمانی بر حرمین تسلط یافتند. ۱ - سلطه سلطان سلیم عثمانیمدینه روزگاری را تحت سیطره یک دولت علوی و یک شیخ الحرم که از سوی ممالیک نصب می‌شد، تا پایان دولت ممالیک، در سال ۹۲۳ سپری کرد. با سقوط دولت ممالیک، حجاز سلطه سلطان سلیم عثمانی را به رسمیت شناخت. ۲ - لقب خادم الحرمینسلطان سلیم نخستین کسی بود که لقب خادم الحرمین الشریفین را برای خود باب کرد که تا به امروز نیز ادامه یافته است. ۳ - مدینه زیر سلطه علویان مکهاین زمان، شریف مکه (اصطلاح شریف مربوط به علویان حاکم در این شهر است.) شخصی به نام برکات بن محمد بود که فرزندش را با کلید کعبه به دیدار سلطان فرستاد. از این زمان، کم کم مدینه نیز زیر سلطه شریف مکه درآمد و او به تدریج بر تمامی حجاز حکومت می‌کرد. در مقام به رسمیت شناختن سلطه عثمانی بر حرمین، سلاطین عثمانی، همه ساله مبالغ زیادی پول میان علویان و دیگر مردمان این دو شهر توزیع می‌کردند. به علاوه، تلاش‌های زیادی در اصلاح و بهبود وضعیت عمرانی دو شهر به ویژه اماکن مقدسه آنها انجام دادند. ۴ - نسل شرفای مکهگفتنی است شرفای مکه از نسل امام حسن(علیه السلام) بودند. در کنار شرفا و امرا، شیخ حرم نیز یک مقام رسمی بود که به طور مستقیم از سوی استانبول به این مقام منصوب می‌شد. به تدریج از اواسط قرن یازدهم هجری، سلاطین عثمانی تلاش کردند تا امارت مدینه را نیز از علویان بگیرند و به دست شیخ حرم بسپارند. با این حال، طی این مدت، هنوز علویانِ حسنی در مدینه قدرت داشتند و بخشی از اداره سیاسی این شهر در اختیار آنها بود. در کنار آن، شهر مکه، همچنان در اختیار شرفا؛ یعنی سادات حسینی بود که بر تمامی حجاز حکمرانی داشتند و البته وابسته به دولت عثمانی بودند. ۵ - موضع مذهبی علویان مدینهآنچه قابل یادآوری است این است که علویان حاکم در این دو شهر، گاه بر تسنن و گاه بر تشیع خود تأکید داشتند. این نیز ممکن بود که برخی از خاندان‌های علوی به تشیع و برخی به تسنن گرایش داشتند. به هر روی، به دلیل وابستگی به دولت عثمانی، و وجود اکثریت سنی شهر و نیز حُجّاج سایر کشورها، حتی کسانی که شیعه بودند، در بسیاری از موارد مجبور به تقیّه بودند. در تمام دوره صفوی، شمار زیادی از علمای شیعه عرب و ایرانی در مدینه و مکه زندگی می‌کردند. ۶ - شیعیان ساکن در مدینهگفتنی است که بخشی از قبایل ساکن در مدینه و به ویژه اطراف آن، شیعه امامی بودند؛ از آن جمله طایفه حَرْب است که تاکنون نیز برخی از طوایف آن در روستاهای اطراف مدینه، بر همین مذهب هستند. همچنین طوایف مختلفی که در جنوب مدینه تحت عنوان نخاوله زندگی می‌کنند، تا به امروز بر مذهب تشیع امامی باقی مانده و مساجد و تکایا و حسینیّه‌های خود را آباد نگاه داشته اند. [۲]
جامعه شیعه نخاوله در مدینه منوره، ترجمه رسول جعفریان، قم، دلیل، ۱۳۷۹ ش.
۷ - پانویس
۸ - منبعآثار اسلامی مکه و مدینه، ص۱۹۶-۱۹۸، رسول جعفریان. |